Με χαρά εγκαινιάζω την έκθεση Οι απαρχές της γλυπτικής, αυτή την εξαιρετική συλλογή από παλαιολιθικά λίθινα τεχνουργήματα, η οποία φαίνεται να προτείνει μια νέα γενεαλογία της ιστορίας της τέχνης. Αν το αρχαιότερο έκθεμα έχει ηλικία περίπου 2,5 εκατομμυρίων ετών και το πλέον πρόσφατο 50.000, μπορούμε άραγε να συμπεράνουμε πως ό,τι ως σήμερα θεωρούσαμε απλά εργαλεία κατασκευάστηκαν μεν για χρηστικούς λόγους αλλά ενσωματώνουν κάποια αισθητική παρόρμηση; Παρατηρώντας τις φωτογραφίες που συμπληρώνουν τον έξοχο κατάλογο της έκθεσης, σταμάτησα μπροστά στην εικόνα ενός χειροπέλεκυ που βρέθηκε στο Νόρφολκ της Αγγλίας, εντυπωσιασμένη από το πόσο προσεκτικά είχε λαξεύσει ο τεχνίτης τον πυριτόλιθο για να απομονώσει και να αναδείξει το κοχύλι που ήταν εγκλεισμένο στην πέτρα. Κοντοστάθηκα επίσης μπροστά σ’ έναν άλλο χειροπέλεκυ, από την Μαυριτανία αυτόν, ένα εξαιρετικά όμορφο αντικείμενο με εναλλασσόμενες κίτρινες και γκρίζες αυλακώσεις, σαν τις κορυφογραμμές ενός τοπογραφικού χάρτη. Μας αφήνει έκπληκτους η αναζήτηση της συμμετρίας, από τους προϊστορικούς προγόνους μας, κατά τη διαδικασία της κατασκευής δακρυόσχημων ή σφαιρικών εργαλείων, ή η αναγνώριση μορφών στην επιφάνεια των πετρωμάτων και η ανάδειξή τους. Σκέφτομαι ότι, αν ορίσουμε ως τέχνη μια μορφή που υπερβαίνει τη χρήση, τότε αυτά τα εκθέματα είναι πράγματι μερικά από τα αρχαιότερα αισθητικά αντικείμενα στη γη.

Ιδιαίτερα συναρπαστική είναι, επίσης, η σειρά από τα εργαλεία που βρέθηκαν στα Ροδοδαφνίδια της Λέσβου, στην ανασκαφή που γίνεται εκεί, εδώ και δέκα περίπου χρόνια, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Είναι τα ίχνη μιας παλαιολιθικής κληρονομιάς που δεν την γνωρίζουμε, ίχνη προγονικών ειδών που έζησαν στο αιγαιακό αρχιπέλαγος πολύ πριν από την εμφάνιση του Homo Sapiens, σαγηνευτικά ξένα αλλά εξαιρετικά ενδιαφέροντα, καθώς μεταφέρουν έναν πανάρχαιο απόηχο βίου και ταυτόχρονα αναδεικνύουν τη σημασία του Αιγαίου ως πύλης εισόδου των πρώτων κατοίκων της Ευρώπης.

Θέλω να συγχαρώ ολόψυχα όσους συνέβαλαν στη οργάνωση αυτής της έκθεσης και ιδιαίτερα τους επιμελητές της, την καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Νένα Γαλανίδου, τον ομότιμο καθηγητή ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Τόμας Ουίν και τον καλλιτέχνη Τόνι Μπερλάντ. Το έργο τους μας κάνει να υποψιαστούμε ότι η αισθητική αφύπνιση εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε ως σήμερα, ότι η τέχνη έχει πολύ βαθύτερη παράδοση απ’ ό,τι συνήθως αναγνωρίζεται, και ότι πολύ πριν από τις παλαιολιθικές «Αφροδίτες» ή τα χαράγματα στο σπήλαιο του Λασκώ, υπήρξαν κάποιοι πρόγονοί μας που επιζήτησαν να συνδέσουν το χρήσιμο με το ωραίο.